Ο Βάγκνερ ως κίνδυνος
1 .Τον σκοπό που θέλει να εκπληρώσει η νεότερη
μουσική , αυτό που σήμερα ονομάζεται , πολύ έντονα
αλλά ασαφώς , << ατέρμονη μελωδία >> , μπορούμε να τον
καταλάβουμε ως εξής : μπαίνει ένας στη θάλασσα ,
σιγά σιγά αρχίζει να μην πατά πια σταθερά στο έδα -
φος και τελικά αναγκάζεται να παραδοθεί άνευ όρων
στο υγρό στοιχείο -πρέπει να κολυμπήσει . Στην πα -
λαιότερη μουσική αυτό που έπρεπε να κάνει κανείς , με
το κομψό , το γιορταστικό ή παθιασμένο μπρος πίσω ,
το << πιο γρήγορα >> και << το πιο αργά >> , ήταν κάτι τελείως
διαφορετικό : ήταν να χορέψει . Το μέτρο που απιτούνταν
γι'αυτό , το να κρατά συγκεκριμένους και καλο -
ζυγισμένους χρόνους και εντάσεις , εξανάγκαζε τον
ακροατή να μη χαλαρώνει την προσοχή του και στο
παιχνίδι ανάμεσα στην ψυχρότερη ανάσα που προκα -
λούσε η προσοχή και σ'εκείνη τη θερμή του ενθουσι -
ασμού , ακουμπούσε η μαγεία κάθε καλής μουσικής . Ο
Ρίχαρντ Βάγκνερ ήθελε άλλου είδους κίνηση - πέταξε
τις προυποθέσεις που απαιτούσε η φυσιολογία της μέ -
χρι τότε μουσικής . ΄Ηθελε να κολυμπάς , να επιπλέεις ,
να μην περπατάς πια , να μην χορεύσεις ... ΄Ισως με αυτό
να έχει ειπωθεί το σημαντικότερο . Η << ατέρμονη μελω -
δία >> θέλει να σπάσει κάθε συμμετρία ανάμεσα στον
χρόνο και την ένταση , πού και πού μάλιστα παίζει μαζί
της - ο πλούτος των επινοήσεών της βρίσκεται μάλιστα
ακριβώς σ'αυτό που στο παλαιότερο αυτί ηχεί σαν κάτι
παράδοξο και βλασφημο . Από μιαν απομίμηση , από την
κυριαρχία αυτού του γούστου θα μπορούσε να γεννηθεί
ένας κίνδυνος για τη μουσική , ο μεγαλύτερος που θα
μπορούσαμε να φανταστούμε : ο απόλυτος εκφυλισμός
του ρυθμικού αισθήματος , το χάος στη θέση του ρυθμού ...
Ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται αλματωδώς όταν μια παρόμοια
μουσική στηρίζεται όλο και περισσότερο σε μια εντελώς
νατουραλιστική ηθοποιία , στην τεχνική σύμφωνα με την
οποία κινούνται οι ηθοποιοί και η οποία δεν διέπεται πια
από κανέναν νόμο της πλαστικότητας και που το μόνο που
επιζητεί είναι η εντύπωση ... Το espressivo ( εκφραστικό ) με
κάθε τίμημα και η μουσική στην υπηρεσία , δούλα του φαί -
νεσθαι - αυτό είναι το τέλος .
2 . Πως ; Πραγματικά , θα ήταν η πρωταρχική αρετή την οποία
θα έπρεπε να διαθέτει μια παράσταση , όπως μοιάζουν να
πιστεύουν σήμερα οι καλλιτέχνες των μουσικών παραστάσεων ,
το να πετύχουν ένα επιδερμικό ανάγλυφο που να μείνει αξεπέρα -
στο ; Αυτό όμως αν εφαρμοστεί , για παράδειγμα στον Μότσαρτ ;
- το χαρούμενο , ενθουσιώδες , τρυφερό , ερωτικό πνεύμα του
Μότσαρτ , ο οποίος , ευτυχώς , δεν ήταν Γερμανός και η σοβαρό-
τητά του είναι μια ευγενική , χρυσή σοβαρότητα και όχι η σοβα -
ρότητα ενός Γερμανού υποκριτή ... Να μη μιλήσω για τη σοβαρό -
τητα του << πέτρινου επισκέπτη >>* ... Αλλά εσείς νομίζετε πως
όλη η μουσική πρέπει να είναι η μουσική του << πέτρινου επισκέ -
πτη >> -πως όλη η μουσική πρέπει να χτυπά σ'έναν τοίχο και να
τραντάζει τον ακροατή ως τα σπλάχνα του ; ... Μόνο έτσι λειτου -
ργεί η μουσική ! Σε ποιον επιδρά έτσι ; Σ'εκείνους στους οποίους
ένας ευγενής καλλιτέχνης δεν θα έπρεπε να έχει καμία επίδραση :
στη μάζα ! στους ανώριμους ! στους σνομπ ! στους αρρωστημένους !
στους ηλίθιους ! στους βαγκνερίστες !
*Εμφανίζεται στον << Ντον Τζοβάνι >> του Μότσαρτ .
Μετάφραση : Σίσσυ Παπαδάκη
1 .Τον σκοπό που θέλει να εκπληρώσει η νεότερη
μουσική , αυτό που σήμερα ονομάζεται , πολύ έντονα
αλλά ασαφώς , << ατέρμονη μελωδία >> , μπορούμε να τον
καταλάβουμε ως εξής : μπαίνει ένας στη θάλασσα ,
σιγά σιγά αρχίζει να μην πατά πια σταθερά στο έδα -
φος και τελικά αναγκάζεται να παραδοθεί άνευ όρων
στο υγρό στοιχείο -πρέπει να κολυμπήσει . Στην πα -
λαιότερη μουσική αυτό που έπρεπε να κάνει κανείς , με
το κομψό , το γιορταστικό ή παθιασμένο μπρος πίσω ,
το << πιο γρήγορα >> και << το πιο αργά >> , ήταν κάτι τελείως
διαφορετικό : ήταν να χορέψει . Το μέτρο που απιτούνταν
γι'αυτό , το να κρατά συγκεκριμένους και καλο -
ζυγισμένους χρόνους και εντάσεις , εξανάγκαζε τον
ακροατή να μη χαλαρώνει την προσοχή του και στο
παιχνίδι ανάμεσα στην ψυχρότερη ανάσα που προκα -
λούσε η προσοχή και σ'εκείνη τη θερμή του ενθουσι -
ασμού , ακουμπούσε η μαγεία κάθε καλής μουσικής . Ο
Ρίχαρντ Βάγκνερ ήθελε άλλου είδους κίνηση - πέταξε
τις προυποθέσεις που απαιτούσε η φυσιολογία της μέ -
χρι τότε μουσικής . ΄Ηθελε να κολυμπάς , να επιπλέεις ,
να μην περπατάς πια , να μην χορεύσεις ... ΄Ισως με αυτό
να έχει ειπωθεί το σημαντικότερο . Η << ατέρμονη μελω -
δία >> θέλει να σπάσει κάθε συμμετρία ανάμεσα στον
χρόνο και την ένταση , πού και πού μάλιστα παίζει μαζί
της - ο πλούτος των επινοήσεών της βρίσκεται μάλιστα
ακριβώς σ'αυτό που στο παλαιότερο αυτί ηχεί σαν κάτι
παράδοξο και βλασφημο . Από μιαν απομίμηση , από την
κυριαρχία αυτού του γούστου θα μπορούσε να γεννηθεί
ένας κίνδυνος για τη μουσική , ο μεγαλύτερος που θα
μπορούσαμε να φανταστούμε : ο απόλυτος εκφυλισμός
του ρυθμικού αισθήματος , το χάος στη θέση του ρυθμού ...
Ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται αλματωδώς όταν μια παρόμοια
μουσική στηρίζεται όλο και περισσότερο σε μια εντελώς
νατουραλιστική ηθοποιία , στην τεχνική σύμφωνα με την
οποία κινούνται οι ηθοποιοί και η οποία δεν διέπεται πια
από κανέναν νόμο της πλαστικότητας και που το μόνο που
επιζητεί είναι η εντύπωση ... Το espressivo ( εκφραστικό ) με
κάθε τίμημα και η μουσική στην υπηρεσία , δούλα του φαί -
νεσθαι - αυτό είναι το τέλος .
2 . Πως ; Πραγματικά , θα ήταν η πρωταρχική αρετή την οποία
θα έπρεπε να διαθέτει μια παράσταση , όπως μοιάζουν να
πιστεύουν σήμερα οι καλλιτέχνες των μουσικών παραστάσεων ,
το να πετύχουν ένα επιδερμικό ανάγλυφο που να μείνει αξεπέρα -
στο ; Αυτό όμως αν εφαρμοστεί , για παράδειγμα στον Μότσαρτ ;
- το χαρούμενο , ενθουσιώδες , τρυφερό , ερωτικό πνεύμα του
Μότσαρτ , ο οποίος , ευτυχώς , δεν ήταν Γερμανός και η σοβαρό-
τητά του είναι μια ευγενική , χρυσή σοβαρότητα και όχι η σοβα -
ρότητα ενός Γερμανού υποκριτή ... Να μη μιλήσω για τη σοβαρό -
τητα του << πέτρινου επισκέπτη >>* ... Αλλά εσείς νομίζετε πως
όλη η μουσική πρέπει να είναι η μουσική του << πέτρινου επισκέ -
πτη >> -πως όλη η μουσική πρέπει να χτυπά σ'έναν τοίχο και να
τραντάζει τον ακροατή ως τα σπλάχνα του ; ... Μόνο έτσι λειτου -
ργεί η μουσική ! Σε ποιον επιδρά έτσι ; Σ'εκείνους στους οποίους
ένας ευγενής καλλιτέχνης δεν θα έπρεπε να έχει καμία επίδραση :
στη μάζα ! στους ανώριμους ! στους σνομπ ! στους αρρωστημένους !
στους ηλίθιους ! στους βαγκνερίστες !
*Εμφανίζεται στον << Ντον Τζοβάνι >> του Μότσαρτ .
Μετάφραση : Σίσσυ Παπαδάκη
