Λιλή Ζωγράφου : Ο ηλιοπότης Ελύτης

Είναι ωραίο να συνειδητοποιείς κάποια στιγμή

πως , μια γέννηση που συνέβη με χιλιάδες άλλες ,

απομονώνεται κι απκτά τη σημασία δώρου .

Δώρα , στους λαούς που τους γεννούν , είναι

οι ποιητές , οι ζωγράφοι , οι γλύπτες , οι μουσικοί .

Δώρο μας είναι κι ο Ελύτης , που γεννήθηκε

πριν εξήντα χρόνια . Μια μεγάλη ποιητική φυ -

σιογνωμία της Ελλάδας .

Ο Οδυσέας Ελύτης γεννήθηκε στα 1911 , στο

Ηράκλειο της Κρήτης από γονιούς Μυτιληνιούς .

Πολύ νέος , στα 1935 , είκοσι τεσσάρων χρό -

νων δημοσιεύει τα πρώτα του ποιήματα στο πε -

ριοδικό << Νέα Γράμματα >> .

Στα 1940 κυκλοφορεί το πρώτο του βιβλίο

<< Προσανατολισμοί >> .

Στα 1943 ακολουθεί δεύτερη ποιητική συλλο -

γή << ΄Ηλιος ο Πρώτος >> .

Στα 1945 , το τρίτο βιβλίο << ΄Ασμα ηρωικό και πέν -

θιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας >> .

Ακολουθούν δεκατέσσερα χρόνια σιγής και 

στα 1959 έρχεται το << ΄Αξιον Εστί >> κι αμέσως με -

τά οι << ΄Εξη και μια τύψεις για τον ουρανό >> .

Μάταια όμως θα ψάξουμε για εργασίες σχε -

τικές με το έργο του , είτε θέλουμε να το μελετή -

σουμε , είτε να κάνουμε μιαν άλλη εργασία πάνω 

σ'αυτό . Δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα .

 - Γιατί ;

Στον τόπο μας συμβαίνει κάτι άγρια θλιβερό .

Η σιωπή αρχίζει εκεί που ο δημιουργός δεν

χρειάζεται πια επιείκια . Αν και , για να ακριβο -

λογούμε , ο Ελύτης δεν χρειάστηκε ποτέ επιεί -

κεια . Σ'έναν άλλο τόπο , που το κατεστημένο δεν

θά 'τρεμε από την ορμητική απειλή της νιότης ,

οι << Προσανατολισμοί >> θά'χαν χαιρετιστεί σαν η

Αναγέννηση στην Ελληνική ποίηση .

Αλλά δεν αγαπούμε την Ελλάδα . Δεν έχουμε

περηφάνεια , γι'αυτό δεν έχουμε πνευματική

φυσιογνωμία και κατά συνέπεια , ούτε προσω -

πικότητα . Ούτε για ν'αγαπήσουμε αυθόρμητα έ -

να έργο τέχνης , ούτε για να διακηρύξουμε την 

πίστη μας σ'έναν δημιουργό αλλά ούτε και για

να απορίψουμε κάποιον .

Ως πότε όμως , αναρωτιόμαστε , θα υποκρινό -

μαστε ταπεινοφροσύνη , θρηνώντας για το χαμηλό

και καθυστερήμένο πνευματικό μας επίπεδο , ενώ

στην πραγματικότητα το διατηρούμε εμείς οι ίδιοι

τόσο χαμηλά , προβάλλοντας ό, τι πιο ασήμαντο φυ -

τρώνει στη γη μας ; Και παράλληλα κρατούμε

στην αφάνεια όλες τις αληθνά εκρηκτικές δυ -

νάμεις των νέων , με την ελπίδα πως θα γλυτώ -

σουμε απ'αυτούς . Αμ την ξέρουμε δα την κατα -

λυτική δύναμη της σιωπής μας ! Τα τείχη που

τους απομονώνουμε θα τους λογικέψουν και θα

τους λογικέψουν και θα προσχωρήσουν κι αυτοί

κάποτε στο κατεστημένο .

- Κι αν προσχωρήσουν ;

Θα τους αγνοήσουμε ώσπου να πεθάνουν .

΄Οταν στα 1948 κυκλοφόρησε ο Σάρτρ το βι -

βλίο του << Situations II >> διαπίστνε πως οι Γάλ -

λοι βγήκαν μ'ένα τρομερό κόμπλεξ κατωτερότη -

τας από την ήττα του '40 . << Χτυπούσαμε τη γρο -

θιά μας στο τραπέζι , γράφει , σημασία δεν ν μας έδι -

ναν . Επικαλούμαστε το περασμένο μεγαλείο της

Γαλλίας . Μα ακριβώς είναι περασμένο , μας απαν -

τούσαν >> .

Και για να τους παρηγορήσουν , τους θαύμαζαν 

ανεπιφύλαχτα και γενναόδορα για τη λογοτεχνική

τους ικμάδα που έδωσε τόσα αξιόλογα έργα , 

ακόμη και στην τραγική περίοδο της κατοχής .

Ποτέ πριν , λέει ο Σάρτρ , οι Ην. Πολιτείες ,

η Αγγλία και άλλες 20 χώρες δεν έδειξαν πιο

θερμό ενδιαφέρον για τους συγγραφείς μας . Και

Ποτέ οι συγγραφείς και οι μυθιστοριογράφοι μας

δεν προσκλήθηκαν σε τόσο πολλά μέρη , δεν φι -

λοξενήθηκαν , δεν μίλησαν και δεν έφαγαν τόσο

καλά , όσο στα χρόνια αυτά της ηθικής μας κατά -

πτωσης . Βέβαια , λεέι , πολλοί θα προτιμούσαν να

μας εκτιμούν οι ξένοι για τα κανόνια , τις βιομη -

χανίες  μας και τις πολιτικές μας προσωπικότητες .

Αλλά επειδή διψούσαμε τόσο για εκτίμηση , βο -

λευόμαστε με το λογοτεχνικό θαυμασμό που μας

πρόσφεραν ! Και επειδή στα χρόνια της κατοχής ,

άλλοι από τους λογοτέχνες μας είχαν πεθάνει ,

άλλοι παρακμάσει κι άλλοι συνεργαστεί με τον 

κατακτητή , βάλαμε μπροστά τη βιομηχανία νέων

πνευματικών προσωπικοτήτων ! Μαζεύαμε άρον

άρον τους νέους συγγραφείς , τους φουρνίζαμε σε

εκκολαπτικές μηχανές , τους ωριμάζαμε τεχνητά ,

για να βγάλουμε στα γρήγορα καινούριες μεγά -

λες μορφές που θα μας εκπροσωπούσαν στις Λόν -

ντρες , τη Στοκχόλμη και την Ουάσιγκτον . Ποτέ

μεγαλύτερος κίνδυνος δεν απείλησε τη λογοτε -

χνία μας , φώναξε τότε ο Σάρτρ .

Αυτά στη Γαλλία !

Νά 'χαμε και στην Ελλάδα τον ίδιο καημό ! Εδώ

είμαστε επιεικείς στα πρωτόλεια , μέχρι και 

γενναιόδωροι ! Αλλά έτσι και υοψιαστούμε αξία ,

συνείδηση , καλλιέργεια και τη συνέπεια όλων

αυτών , υπερηφάνεια και αυτοσεβασμό , δεν μας

παίρνεις λέξη . Υψώνουμε τείχη σιωπής .

΄Οταν ο Ελύτης ήταν νεόκοπος ποιητής , γρα -
φτηκαν κάτι λίγα γι 'αυτόν . Ο σεβαστός Τίμος
Μαλάνος του αφιέρωσε στα 1943 * ένα δοκίμιο
12 σελίδων , από τις οποίες οι 10 αναφέρονταν στον
υπερρεαλισμό , τον Ελυάρ και τον Μοντερλάν
και οι 2 - και πολλές του - αφορούσαν τον ΄Ελ -
ληνα Ελύτη . Αρκετές πάντως για να χωρέσουν
το φόβο του κριτικού , που << τα ποιήματα ( του
Ελύτη ) παρουσιάζουν συνήθως κάτι το παρα -
φορτωμένο και μ ά τ α ι ο ... Αλλά αυτό το α -
συγκράτητο παιχνίδι του Ελύτη που θα πάει ; >>
Αναρωτιέται ο κριτικός εναγώνια . << ΄Αλοτε , ομο -
λογεί , διψούσα για λίγον Ελύτη στο Καβαφικό
έργο . Σήμερα θα είχα να ζητήσω από το έργο του
άφθαστου αυτού φαντασιοκόπου , λίγον Καβάφη >> .
Ανθρώπινα τα λάθη . Αλλά δυστυχώς , τα λά -
θη παίρνουν το μέγεθος εκείνου που διαπράττει .
΄Ετσι κάποτε και ο Μπιελίνσκι βιάστηκε ! Κι
έγραψε πως ποτέ ο Ντοστογιέφσκι δεν θα γινό -
ταν τόσο μεγάλος όσο μια Γεωργία Σάνδη ! Κι 
ευτυχώς που δεν έγινε .
΄Οχι , πως με τον παραλληλισμό αμφισβητώ το
μέγεθος του Καβάφη , αλλά την όσφρηση του κρι -
τικού , αυτή ναι .
Υπάρχουν ακόμη ένα -δυό κριτικά κείμενα ,
πάντα για την πρώτη ποιητική περίοδο του Ελύ -
τη , και μετά , Σιωπή !

Στα 1965 δημοσιεύεται στο περιοδικό << Επο -
χές >> ( τ. 29 -Σεπτέμβριος ) μια φιλολογική α -
νάλυση του καθηγητή Δ.Ν. Μαρωνίτη << Πρώτα
φιλολογικά προλεγόμενα στο ΄Αξιον Εστί του
Ελύτη >> . ΄Οπως εξηγεί και ο ίδιος ο συγγραφέας ,
με το δοκίμιό του αυτό << προσπαθεί να ορίσει πε -
ρισσότερο ένα πλαίσιο και λιγότερο το περιεχό -
μενό του >> .
Ο Ελύτης χαιρετίζει με αληθινή χαρά το γεγονός ,
γιατί είναι ήδη βαθιά πληγωμένος από τα τείχη
της σιωπής γύρω από το έργο του . Σε μια συνέ -
ντευξή του στην εφημερίδα Βήμα ( 31 Οκτωβρίου
1965 ) λέει :

<< Είναι περίεργο μα την αλήθεια , αυτό που συμ -
βαίνει στον τόπο μας με την κριτική . ( ... ) ... στην Ελ -
λάδα ο αριθμός εκείνων που κάνουν κριτική ολοένα
λιγοστεύει . Και πως , κι εκεινών που μας έχουν απο -
μείνει , η εργασία παρουσιάζει μια τόσο τρομακτική
ανεπάρκεια ( ... ) Αν στην Ελλάδασυμβαίνει το φαι -
νόμενο να ξεκινούν πολλοί και να φτάνουν λίγοι , κατά
ένα μεγάλο μέρος οφείλεται , νομίζω , στο βαθμιαίο
μαρασμό που παθαίνει ο καλλιτέχνης , καταδικασμένος
να σβήνει , χωρίς τη χαρά μιας ανταπόδοσης ηθικής
ή υλικής , μέσα στη γύρω του παγερότητα και αδιαφορία ...>>

Στην ίδια αυτή συνέντευξη ο Ελύτης θα πει 
και τούτο το υπέροχο , αλλά τόσο τραγικό :

<< Δεν λυπάμαι τους ποιητές που έμειναν χωρίς
κοινόν , λυπάμαι το κοινόν που έμεινε χωρίς ποιητές >>



* Κριτικά Δοκίμια 1943 -Αλεξάνδρεια


" Υπάρχει και στην ποίηση παράγκα ''
Διογένης Γαλήνης