Ο Αυγέρης για το Σουρεαλισμό

ΑΛΙΕΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΟΛΑ ΝΕΡΑ ΜΙΑΣ ΑΓΟΝΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ

Ο Αντρέ Μπρετόν στο Μεξικό με τους Ντιέγκο Ριβέρα ,
Λέοντα Τρότσκι και Ζακλίν Μπρετόν , 1938 .

Ο Σουρεαλισμός ανεξαρτήτως συμβολής , δικαίωσης , εξέλιξης , υπήρξε σαφώς

επαναστατικός . Οι εκφραστές του στήριξαν τις ιδέες του Μαρξισμού και αγωνίστηκαν

για την επικράτηση του υπαρκτού σοσιαλισμού . Ανταποδίδοντας το ιερατείο του ό - 

μως τον πολέμησε , όντας πλέον αντιδραστική εξουσία . Οι τροτσκιστές τον φλερτά -

ρησαν κι έδειξαν διάθεση κατανόησης και συνεργασίας , κυρίως βέβαια για να χρησι -

μοποιήσουν τη δυναμική του ρεύματος και της ορμής των μαχητικών υποστηρικτών

του , αμυνόμενοι στην εξόντωση που κλιμάκωναν εις βάρος τους οι σταλινικοί
εκτελεστές των εκκαθαρίσεων . Ο ίδιος ο Τρότσκι estrechogv./leon-trotsky Διαθήκη
κυνηγημένος από πράκτορες του Στάλιν , φιλοξενούμενος στο σπίτι του ζωγράφου
Ντιέγκο Ριβέρα στο Μέξικο , έδειξε στην αρχή επιφυλάξεις για τη θεωρία και τις
απόψεις  του Μπρετόν estrechogv./andre-breton που κατέφθασε κι αυτός εκεί όπου
φιλοξενήθηκε και από  συνέταξαν την έκκληση * για την ίδρυση της Διεθνούς Ενώσεως
για την Ανεξάρτητη Επαναστατική Τέχνη ( F.I.A.R.I ) , στις 25.7.1938 . Ωστόσο παρά
τις ιδιαίτερα φιλικές και μακρές συζητήσεις τους ο Τρότσκι δεν υπέγραψε τελικά την
έκκληση . Φαίνεται πως η νοοτροπία του τελικά βρισκόταν πιο κοντά σε εκείνη των
μπολσεβίκων διωκτών του .
Συμπερασματικά θα τελειώσω  καταθέτοντας τη διαπίστωση πως οι αντιεξουσιαστές-
ελευθεριακοί κοινοτιστές στάθηκαν πολύ κοντά στους σουρεαλιστές , έχοντας ελάχιστες
διαφορές και παράλληλους δρόμους . Ενισχυτικά επ' αυτών παραθέτω από το βιβλίο
του Αντρέ Μπρετόν Τι είναι σουρεαλισμός 2-3 αράδες του τελευταίου κεφαλαίου
Δήλωση για τη δεύτερη δίκη της Μόσχας , 26.1.1937 : << Οι σταλινικοί θα ρίξουν τις
ευθύνες στούς αναρχικούς συντρόφους ... για να δώσουν ένα τέλος σ' ό,τι συνεχίζει να 
είναι ζωντανό και περιλαμβάνει την ελπίδα του γίγνεσθαι στον ισπανικό αντιφασιστικό
αγώνα [ ...  ] Πρόκειμένου αυτοί οι άνθρωποι να σωθούν ...και να σώσουν - σε πείσμα
του Στάλιν , του Χίτλερ και του Μουσσολίνι - την τιμή και την ελπίδα των καιρών μας >> .



*Βλ . Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου , Δεν άνθησαν ματαίως- ανθολογία
Υπερρεαλισμού , Νεφέλη 2001 , σσ. 351-352

ΜΑΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΤΟΣ
δοκιμιογράφος-θεωρητικός

Προσεγγίζοντας Τον Σουρρεαλισμό

Ni nager sous les yeux horribles des pontons

( Και κάτω απ' τ' άγρια να διαβώ των γεφυρών τα μάτια ! )

Rimbaud

Εξώφυλλο της επιθεώρησης Η Υπερρεαλιστική
 Επανάσταση τεύχος 5 , 1925

΄Εχουν περάσει 80 χρόνια από το πρώτο μανιφέστο του Α.Μπρετόν και την

εμφάνιση του λογοτεχνικού και καλλιτεχνικού κινήματος που παρουσιάστηκε

στη Γαλλία μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και που οι θεωρητικές του θέσεις

συμπόρευσαν όλες τις πρωτοποριακές απόψεις που ήρθαν να αποθεμελιώσουν

τον ρηματοκεντρικό δογματισμό της νεωτερικότητας . Στο Λα Σουρς , στο

Σεν Μισέλ , στο Ντε Γκρανζ Ομ , μέσα από τα δυνατά κοκτέιλ ο Μπρετόν

και η ομάδα  του περιοδικού Λιτερατίρ κατεδαφίζουν τη γραμματική του αισθητικού

λόγου που ήθελε την αισθητική να δικτατορεύεται  από την χρησιμότητα , την

ωφελιμότητα και από τα είδωλα των κατοπτρικών αντανακλάσεων ενός

συμβατικού πολιτισμού .Οι έννοιες του ποιοτκού βεβαρημένες από τις τελικλοτητες , τις ιδεατές και υπερ- βατικές χρηστικότητες , γίνονται διάφανες . ΄Εξω από την σφαίρα της ερμηνείας και την κατασταλτική τους προσομοίωση στιχηματίζουν να εκκενώσουν το περιεχό- μενο της φαντασίας με μια εκλεπτυσμένη τροπικότητα που περισσεύει από το πά- θος και το ένστικτο και επιθυμούν να γίνουν μια ταχυδακτυλουργική βιρτουοζιτέ . Στο μανιφέστο το 1924 ο Μπρετόν γράφει : '' Καθαρός ψυχικός αυτοματισμός , που επιχειρεί να εκφράσει προφορικά , γραπτά ή με οποιονδήποτε άλλον τρόπο , την πραγματική ροή της σκέψης .Πρόκειται για μια υπαγόρευση της σκέψης χωρίς κανένα έλεγχο της λογικής και πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική προκατάληψη . Ο σουρρεαλισμός βασίζεται στην πίστη σε ορισμένες συσχετίσεις από την πραγμα- τικότητα , στην παντοδυναμία του ονείρου , στο άσκοπο παιχνίδι της σκέψης . Απο- σκοπεί στο να καταστρεψει οποιουσδήποτε άλλους ψυχικούς μηχανισμούς και να πάρει τη θέση τους , όταν πρόκειται να αντιμετωπισθούν και να λυθούν τα σημα- ντικά προβλήματα της ζωής ''1. Η τέχνη εμφανίζεται έξω από την παγιοποίηση του αισθήματος και αυτό ο Α. Μπρετόν το είχε καταλάβει καλά , γι' αυτό προσπαθούσε να αναλύσει τα παραλη- ρήματα και τα όνειρα των παράφρονων της κλινικής Saint Dizier του Παρισιού . Εξάλου και ο Λακάν που μαθήτευσε ένα μικρό διάστημα κοντά στην ομάδα του κινήματος , μας έχει πει ότι το συμβολικό ( η έκφραστική δυναμική της τέχνης ) βρίσκεται πέρα από κάθε δυνατή κατανόηση . Ο κόσμος ως '' περικεχυμένον κενόν '' για τον Μπρετόν ξαναβρίσκει την ουσία του μακριά από το σύνολο των εξαρτημένων παραστάσεων  πραγματώνεται αναι- ρούμενος , στήνεται αντιστεκόμενος , βεβαιώνεται στην χαοτική αβεβαιότητα . ΄Οχι στο ποτάμι των αναπαραστάσεων , όπου η κάθε μια αναπαράσταση αναπαριστά την προηγούμενή της , αλλά στο μακάριο πήδημα προς το ταλαντευόμενο , το έκ- κεντρο ( το αντίθετο του πηδήματος προς την αιωνιότητα : ein seliger Sprung in die Ewigkeit ). Γραφή , τέχνη , είναι η εκπλήρωση της άρνησης , διαμεσολαβημένη από το όνειρο , που παράγεται , επάγεται , παρακινείται , από την επιθυμία που με τη σειρά της βρίσκει το νοημά της στο ΄Αλλο ( ο '' λόγος του ΄Αλλου '' , έλεγε ο Λα κάν ) . ΄Ο,τι μένει έξω από σημασίες , νοήματα , σενάρια , θεωρίες , ιστορίες , στη ρήξη με τα μεσοποιημένα μοντέλα της βούλησης , την πειθώ κοντά στην ενεργητική 

και αυθόρμητη υπαρξιακή μορφή .

Ο Μπρετόν το 1914 αφιερώνοντας το βιβλίο του '' Χαμένα βήματα '' στο γεγονός
ότι εδιώχθη από το θέατρο Μισέλ γιατί διαφώνησε με τον Τζαρά , στο κειμενό του
με τίτλο '' Αφήστε τα πάντα '' , όπου εκφράζει και την οργή του , βάζει  παράλληλα
το μεγάλο θέμα των αποχωρισμών του ανθρώπου ( ουσιαστικά την προτεραιότητα
των πικρών μετωνυμιών έναντι των μεταφορών ) . Θα γράψει :
Aφήστε τα πάντα / Αφήστε τη γυναίκα σας , αφήστε την ερωμένη σας . / Αφή-
στε τις ελπίδες και τους φόβους σας . / Αφήστε τα παιδιά σας στη γωνιά του δά-
σους . / Αφήστε το γάμο και πηγαίνετε για πουρνάρια . / Αφήστε στην ανάγκη
μιαν άνετη ζωή , αυτά που σας δίνουν / για μια θέση με μέλλον... / Ξεχυθείτε
στους δρόμους .2
Το κάλεσμα του Μπρετόν '' ξεχυθείτε στους δρόμους '' θα βρει ανταπόκριση . Τα
νέα κινήματα που προέκυψαν από τη οδό Γκρενέλ 15  ( όπου υπήρχε το '' Γραφείο
Σουρρεαλιστικών Ερευνών '' ) , θα πάρουν τη σκυτάλη και θα ανδρωθούν από την
αχαλίνωτη δοκιμασία της υπαρξιακής περιπέτειας , την ενατένιση του εσωτερικού
( από τους σιτουσιανιστές έως την ομάδα  Spur ), την διάρκεια του βιώματος , κα-
ταγγέλοντας παράλληλα την πολιτισμική θανατολαγνεία , την ανταλαγή των
σημείων , το καθεστώς της εξάρτησης της φαντασίας , την αφαίρεση της πληρωμα-
τικής σχέσης που διέθετε η ερωτική επιθυμία , την κυκλώσιμη μετωνυμία της ομι-
λίας .
Το κίνημα που ήθελε λίγο βιαστικά να βαπτίσει ο Γκ . Απολλιναίρ στο '' Les
Mamelles de Tiresias '' θα στηριχθεί με επιφυλάξεις ίσως από τους Αραγκόν ,
Κρεβέλ , Ντενό , Περέ ,Τανγκί , Μπατάιγ , Μπουαφάρ , Πρεβέρ , Λεμπούρ 3 κ.α. Θα
δώσει διάρκεια και έκταση για καλλιτεχνηκή δημιουργία , πνοή και πρόσφορά στην
αναζήτηση , θα αναζητήσει ένα νέο φαντασιακό χωρίς μετωνυμικά υποκατάστατα
ή '' λυκοφωτικές καθρεπτίσεις '' . Σημειώσεις
1. La nuova Enciclopedia della Letteratura Garzanti , 1988 , σσ . 154 , 951 .
2. Στο ίδιο , σσ . 951 , 952 .
3.  Αξιόλογοι καλλιτέχνες που ακολούθησαν τη γραμμά του κινήματος θεω-
ρούνται οι : Α. Μασσόν , Ο. Ντομίνγκεζ , Π . Ντελβώ , Μαν Ραίη , Ρ. Ρον . Ο Μπα-
τάιγ που φλέρταρε με τους σουρρεαλιστές και παράλληλα υπήρξε πολέμιός τους ,
χαρακτηρίστηκε από τον Μπρετόν ως '' μανιακός '' .


Το άρθρο Προσεγγίζοντας τον Σουρρεαλισμό είναι του Δρ . Φιλοσοφίας Διδάσκων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Απόστολου  Αποστόλου 

Λογοτεχνικό Περιοδικό  Ομπρέλα τεύχος 64 Μάρτιος -Μάιος 2004 .

Το Κίνημα του Νταντα

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ . ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΟΥΣΙΑ , ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟ

Ο ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ
Ο ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΟΣ
σ . - 92 -

Πριν να αναλύσουμε  το κίνημα του Νταντά , καλό είναι να πάρουμε μια γεύση της διάστασης που έχει για ένα σύγχρονο κοινωνικό κατεστημένο . ΄Ετσι κατά την Encyclopaedia Britannica : << Το Νταντά υπήρξε ένα λογοτεχνικό κίνημα με διεθνές πλαίσιο και χαρακτήρα μηδενιστικό που διάρκεσε από το 1915 ως τα 1922 >> , κατά δε το Larousse << ονομασία εσκεμμένη , κενή νοήματος ( που ) διλάχτηκε στο λεξικό ανάμεσα στις πιο ανώδυνες λέξεις και υιοθετήθηκε από ένα λογοτεχνικό κίνημα που εκδηλώθηκε στα 1916 και που αποσκοπούσε , με τη διακωμώδηση και το παράλογο , το τυχαίο , την ενόραση , να καταστρέψει την παραδοσιακή κοινωνία , παιδεία και τέχνη για να επανεύρη την αυθεντική πραγματικότητα >> .

Στην ουσία κανένα κίνημα δεν προσφέρεται λιγότερο για να ανάλυση από το αντισυμβατικό και μηδενιστικό Νταντά , το οποίο αρνείτο όχι μόνο την κάθε συμβατικότητα αλλά και τον καθωσπρεπισμό , την μουσειακότητα και το καλό γούστο .O Tristan Tzara μάλιστα , από τα ιδρυτικά του μέλη , χάρη κυρίως στην προπαγανδιστική τάση του οποίου το κίνημα οφείλει την εξαπλωσή του , γράφει χαρακτηριστικά : << Ο κυβισμός ήταν μια σχολή ζωγραφικής , ο φουτουρισμός μια πολιτική κίνηση . Το Νταντά είναι μια νοοτροπία >> και << Μην εμπιστευόσαστε το Νταντά . Το Νταντά είναι τα πάντα . Το Νταντά αμφιβάλει για τα πάντα . Αλλά οι πραγματικοί Νταντά είναι εναντίον του Νταντά >> .

Το Νταντά γεννήθηκε γύρω στα 1916 - φέτος συμπληρώνονται ενενήντα χρόνια από την εμφάνισή του και ενώ η Ευρώπη ρημαζόταν από την λαίλαπα του Α' Παγκόσμιου Πολέμου που εκτός από τις καταστροφές που επέφερε -σήμανε και την αρχή μιας ηθικής κρίσης και χρεωκοπίας ιδεών και μιας αναθεώρησης της στάσης ζωής . Παράλληλα με την δυσβάσταχτη ηθική συντριβή , που δημιούργησε στις συνειδήσεις των Ευρωπαίων ο πόλεμος , η εποχή εκείνη σημαδεύτηκε από την εμφάνιση επαναστατικών προσωπικοτήτων -σαν των Darvin , Marx , Freud , Einstein , καλλιτεχνικών κινημάτων σαν του Ιμπρεσσιονισμού και του Φοβισμού , του Κυβισμού και Φουτουρισμού . Η επιστροφή ειςεαυτόν και η ρήξη με την αντικειμενική πραγματικότητα έχει δρομολογηθεί . Οι Ντανταιστές , που στην αρχή στράφηκαν κατά των πολέμων , επιζητούν , όπως και οι διάδοχοί τους υπερρεαλιστές , την αποκάλυψη του κόσμου του ασυνείδητου και τον τορπιλισμό των συμβατικοτήτων και του καλού γούστου .

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Huelsenbeck και ο Ball είχαν στην αρχή προσχωρήσει στον εξπρεσιονισμό και ο Arp στον κυβισμό .

Τον Φλεβάρη του 1916 ο Γερμανός ποιητής Hugo Ball έστησε ένα καλλιτεχνικό καμπαρέ στην Ζυρίχη , το Cabaret Voltaire , όπου στην αρχή γίνονταν , σε ένα χώρο με ζωγραφιές και σκίτσα , fauves , εξπρεσσιονιστών , κυβιστών και φουτουριστών , απαγγελίες ποιημάτων των Rimbaud , Apollinaire , Jarry και Laforgue .Πολύ γρήγορα όμως το ήπιο κλίμα άλλαξε . Το νέο κίνημα που προέκυψε ονομάστηκε νταντά , από το άλογο στην γλώσσα των νηπίων ή του ναι ( ντα ντα ) στην ρουμανική ή την ουρά της αγελάδας σε κάποια αφρικανική διάαλεκτο . Οι εεκδηλώσεις τώρα περιορίζονται . Απαγγέλλονται τα << ταυτόχρονα ποιήματα >> ή οι καλλιτέχνες επιδίδονται σε ηχηρούς << θορυβισμούς >> ( bruitismes = θορύβους από κλειδιά ή κιβώτια ) . Το Νταντά έχει γεννηθεί . Πολύ γρήγορα το μικρόβιο του Νταντά μεταδόθηκε στη Γερμανία όπου πήρε πολιτική διάσταση από τους Johannes Baader ,Richard ,Huelsenbeck και Raul Hausmann . Επειδή όμως το πολιτικό στοιχείο ελάχιστη σχέση έχει με το Νταντά , γρήγορα το κίνημα σ' αυτή τουλάχιστον τη μορφή ατόνησε .  

Από την άλλη μεριά για να ξαναγυρίσουμε στη Γαλλία ο Marcel Duchamp με το έργο του : << Το Γυμνό που κατεβαίνει μια σκάλα >> που αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της ζωγραφικής διαρρηγνύει , δίνοντας πλαστικό χαρακτήρα σε ένα έργο ζωγραφικής , τους θεσμούς του με τον νατουραλισμό και ανοίγει τον δρόμο στα ready-made .Τα ready-made συγγενεύουν με τα objets trouvés , όπως τα έβλεπαν οι Κινέζοι και οι Γιαπωνέζοι και έχουν σχέση με την έκφραση του αντικειμενικά τυχαίου που προσδίδουν σ' αυτά οι υπερρεαλιστές . Αλλά από τους Ντανταιστές δίνεται περισσότερη έμφαση στο γεγονός ότι υπονομεύεται το καλό γούστο και ο συμβατικός καθωπρεπισμός , καθώς εκλέγονται κοινότοπα αντικείμενα χρηστικής σημασίας , βλ. Τροχός ποδηλάτου ( 1913 ) , Βάση για κενά μπουκάλια ( 1914 ) και ένα ουρητήριο με τίτλο η Πηγή ( La Fontaine ) .

Πέραν της Γερμανίας , όπου οι Ντανταιστές επεκτείνονται εκτός του Βερολίνου και στην Κολωνία και το Αννόβερο , το κίνημα φτάνει στην Αμερρική εκπροσωπούμενο από διεθνιστές εκπροσώπους του απ'όλα τα μέρη του κόσμου : Jean Arp ,Francis Picabia ( Γαλλία ) , Emy Henning and Hans Richter

( Γερμανία ) , Walter Sterner , Sophie Taneber ( Ελβετία ) .

Και ενώ το κίνημα παρακμάζει στη Ζυρίχη , φτάνει στο Παρίσι όπου συνααντά γερά ριζωμένο τον μοντερνισμό βασισμένο στην παράδοση των Mallarme , Baudelaire , Rimbaund και Jarry . Ηορμή του Νταντά αναχαιτίζεται με αποτελέσματα η << Littérature >> το περιοδικό ιδρύθηκε το 1919 από τους Louis Aragon , Philippe Soupault και André Breton να μην είναι καθαρά ντανταιστικό έντυπο . 

Κάτι που επιτυγχάνεται μόνο με το Bulletin Dada που εκδίδεται τον Φλεβάρη 1920 . Ενώ σαν το αποκορύφωμα των Ντανταιστικών εκδηλώσεων στο Παρίσι κατά την διάρκεια ενός Φεστιβάλ Νταντά εκσφενδονίζονται στους καλλιτέχνες αυγά και μπιφτέκια .

΄Ολα πηγαίνουν καλά για το νέο κίνημα . Το γεγονός όμως της δημόσιας δίκης του Maurice Barres αποκαλύπτει τις διαφορές στους κόλπους του κινήματος και ο Breton προτείνει την σύγκληση συνεδρίου για να διερευνηθεί η θέση του μοντερνισμού . Η σοβαρότητα των προθέσεων του Breton προκαλεί , ως ασύμβατη με το κίνημα , θύελλα αντιδράσεων και παραιτήσεων . O Breton διακόπτει τις σχέσεις του με τον Tzara .Ο Tzara διαφωνεί με τον Picabia . Σε μια βραδιά Νταντά μάλιστα ο Breton , o Aragon και ο Eluard σύρονται ( Ιούλιος 1923 ) , έξω από Παρισινό Θέατρο . Τα γεγονότα αυτά στην ουσία σηματοδοτούν και την διάλυση του Νταντά που κανείς πια δεν παίρνει στα σοβαρά .

΄Ισως το κίνημα διάρκεσε τόσο όσο χρειαζόταν . ΄Οντας άρνηση κατά βάση , δεν κατόρθωσε παρά να προλειάνει το έδαφος για τον Υπερρεαλισμό που αναδύεται από τους κόλπους του . Υπήρχαν όμως μέσα

στον γενικό παραλογισμό του κινήματος θετικά στοιχεία όπως : οι καταγγελίες του πολέμου ,της κακώς εννοούμενης ηθικής και άλλων κοινωνικών δομών , της μουσειακότητας της τέχνης κ.λ.π.

΄Οπως έλεγε ο Jean Arp , οι Ντανταιστές ήθελαν να συλλάβουν τη γλώσσα του φωτός , να προκαλέσουν την εγρήγορση του κόσμου . Γι' αυτό καλούνται ναα δημιουργήσουν καινούργιες λέξεις στα << ταυτόχρονα ποιήματα >> . Τέλος , το Νταντά επιχειρεί μια επίθεση κατά του ορθολογισμού αφού << η διάνοια χαρακτηρίζεται από μια φυσική ανικανότητα να κατανοήσει τη ζωή >> . Ο απόλυτος μηδενισμός του , απλά αντικατοπρίζει την ίδια την εποχή του . Κατά τον Tzara , << κάθε δραστηριότητα είναι μάταιη >> . Κατά τον Breton , << δεν πρέπει ο άνθρωπος ν' αφήνει ίχνη από το περασμά του >> . Οι Ντανταιστές , σαν ακραία συνέπεια των Ρομαντικών πριν απ' τους 

Υπερρεαλιστές , επιχειρούν να ανανεώσουν την κουρασμένη συνείδηση του ανθρώπου , να ανακαλύψουν μια καινούργια σχέση με την πραγματικότητα επικρατεί του σοβαρού σκοπού . Αντίθετα με την βιομηχανοποίηση , την τυπολατρεία , τις χρεωκοπημένες ιδέες , την παραδεδεγμένη αισθητική και τον καθωπρεπισμό , οι Ντανταιστές έρχονται σε ρήξη με τον Νατουραλισμό , τον Κυβισμό και τον Φουτουρισμό , αντικατοπτρίζοντας τον παρανοικό και θρυμματισμένο κόσμο της πραγματικότητας ή όπως αναγράφεται στο Τέλος του Κόσμου του Huelsenbeck :

<< Εδώ που έφτασαν τα πράγματα σε τούτο τον κόσμο

οι αγελάδες κάθονται στα τηλεγραφόξυλα και παίζουν σκάκι .

Ο Παπαγάλος κάτω από τις φούστες της ισπανίδας χορεύτριας

τραγουδάει λυπημένα σαν σαλπιγκτής του επιτελείου 

και τα κανόνια θρηνούν ολημερίς .

Αυτό είναι το τοπίο της λεβάντας για το οποίο μιλούσε

ο κύριος Δήμαρχος όταν έχασε το μάτι του .

Μόνον η πυροσβεστική υπηρεσία

μπορεί να διώξει τον εφιάλτη από την τραπεζαρία ,

όμως όλοι οι σωλήνες του νερού είναι κομμένοι . >>

Παρά το γεγονός ότι ελάχιστα πρωτοτυπεί έναντι των φουτουριστών ( μόνον κατά τον διεθνιστικό του χαρακτήρα ) και έναντι των κυβιστών , αποτελεί ένα μαχητικό κίνημα που μέσα από την απόλυτη άρνηση προετοιμάζει το έδαφος για εκείνο που θα ακολουθήσει , δηλαδή τον υπερρεαλισμό .

Γιατί στην Ιστορία της τέχνης αν το Νταντά είναι άρνηση , ο Υπερρεααλισμός είναι θέση .

ΛΕΝΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΕΛΟΥ

Δοκιμογράφος

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- C.W.E.Bigsby : << Νταντά και Σουρρεαλισμός >> Ερμής ,1972

- Χέρμπερτ Ρηντ , << Ιστορία της Μοντέρνας Ζωγραφικής >>, εκδ .Υποδομή ,1977

- Χέμπερτ Ρηντ , << Ιστορία της Μοντέρνας Γλυπτικής >> ,εκδ Υποδομή , 1979 .