Είναι ωραίο να συνειδητοποιείς κάποια στιγμή
πως , μια γέννηση που συνέβη με χιλιάδες άλλες ,
απομονώνεται κι απκτά τη σημασία δώρου .
Δώρα , στους λαούς που τους γεννούν , είναι
οι ποιητές , οι ζωγράφοι , οι γλύπτες , οι μουσικοί .
Δώρο μας είναι κι ο Ελύτης , που γεννήθηκε
πριν εξήντα χρόνια . Μια μεγάλη ποιητική φυ -
σιογνωμία της Ελλάδας .
Ο Οδυσέας Ελύτης γεννήθηκε στα 1911 , στο
Ηράκλειο της Κρήτης από γονιούς Μυτιληνιούς .
Πολύ νέος , στα 1935 , είκοσι τεσσάρων χρό -
νων δημοσιεύει τα πρώτα του ποιήματα στο πε -
ριοδικό << Νέα Γράμματα >> .
Στα 1940 κυκλοφορεί το πρώτο του βιβλίο
<< Προσανατολισμοί >> .
Στα 1943 ακολουθεί δεύτερη ποιητική συλλο -
γή << ΄Ηλιος ο Πρώτος >> .
Στα 1945 , το τρίτο βιβλίο << ΄Ασμα ηρωικό και πέν -
θιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας >> .
Ακολουθούν δεκατέσσερα χρόνια σιγής και
στα 1959 έρχεται το << ΄Αξιον Εστί >> κι αμέσως με -
τά οι << ΄Εξη και μια τύψεις για τον ουρανό >> .
Μάταια όμως θα ψάξουμε για εργασίες σχε -
τικές με το έργο του , είτε θέλουμε να το μελετή -
σουμε , είτε να κάνουμε μιαν άλλη εργασία πάνω
σ'αυτό . Δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα .
- Γιατί ;
Στον τόπο μας συμβαίνει κάτι άγρια θλιβερό .
Η σιωπή αρχίζει εκεί που ο δημιουργός δεν
χρειάζεται πια επιείκια . Αν και , για να ακριβο -
λογούμε , ο Ελύτης δεν χρειάστηκε ποτέ επιεί -
κεια . Σ'έναν άλλο τόπο , που το κατεστημένο δεν
θά 'τρεμε από την ορμητική απειλή της νιότης ,
οι << Προσανατολισμοί >> θά'χαν χαιρετιστεί σαν η
Αναγέννηση στην Ελληνική ποίηση .
Αλλά δεν αγαπούμε την Ελλάδα . Δεν έχουμε
περηφάνεια , γι'αυτό δεν έχουμε πνευματική
φυσιογνωμία και κατά συνέπεια , ούτε προσω -
πικότητα . Ούτε για ν'αγαπήσουμε αυθόρμητα έ -
να έργο τέχνης , ούτε για να διακηρύξουμε την
πίστη μας σ'έναν δημιουργό αλλά ούτε και για
να απορίψουμε κάποιον .
Ως πότε όμως , αναρωτιόμαστε , θα υποκρινό -
μαστε ταπεινοφροσύνη , θρηνώντας για το χαμηλό
και καθυστερήμένο πνευματικό μας επίπεδο , ενώ
στην πραγματικότητα το διατηρούμε εμείς οι ίδιοι
τόσο χαμηλά , προβάλλοντας ό, τι πιο ασήμαντο φυ -
τρώνει στη γη μας ; Και παράλληλα κρατούμε
στην αφάνεια όλες τις αληθνά εκρηκτικές δυ -
νάμεις των νέων , με την ελπίδα πως θα γλυτώ -
σουμε απ'αυτούς . Αμ την ξέρουμε δα την κατα -
λυτική δύναμη της σιωπής μας ! Τα τείχη που
τους απομονώνουμε θα τους λογικέψουν και θα
τους λογικέψουν και θα προσχωρήσουν κι αυτοί
κάποτε στο κατεστημένο .
- Κι αν προσχωρήσουν ;
Θα τους αγνοήσουμε ώσπου να πεθάνουν .
΄Οταν στα 1948 κυκλοφόρησε ο Σάρτρ το βι -
βλίο του << Situations II >> διαπίστνε πως οι Γάλ -
λοι βγήκαν μ'ένα τρομερό κόμπλεξ κατωτερότη -
τας από την ήττα του '40 . << Χτυπούσαμε τη γρο -
θιά μας στο τραπέζι , γράφει , σημασία δεν ν μας έδι -
ναν . Επικαλούμαστε το περασμένο μεγαλείο της
Γαλλίας . Μα ακριβώς είναι περασμένο , μας απαν -
τούσαν >> .
Και για να τους παρηγορήσουν , τους θαύμαζαν
ανεπιφύλαχτα και γενναόδορα για τη λογοτεχνική
τους ικμάδα που έδωσε τόσα αξιόλογα έργα ,
ακόμη και στην τραγική περίοδο της κατοχής .
Ποτέ πριν , λέει ο Σάρτρ , οι Ην. Πολιτείες ,
η Αγγλία και άλλες 20 χώρες δεν έδειξαν πιο
θερμό ενδιαφέρον για τους συγγραφείς μας . Και
Ποτέ οι συγγραφείς και οι μυθιστοριογράφοι μας
δεν προσκλήθηκαν σε τόσο πολλά μέρη , δεν φι -
λοξενήθηκαν , δεν μίλησαν και δεν έφαγαν τόσο
καλά , όσο στα χρόνια αυτά της ηθικής μας κατά -
πτωσης . Βέβαια , λεέι , πολλοί θα προτιμούσαν να
μας εκτιμούν οι ξένοι για τα κανόνια , τις βιομη -
χανίες μας και τις πολιτικές μας προσωπικότητες .
Αλλά επειδή διψούσαμε τόσο για εκτίμηση , βο -
λευόμαστε με το λογοτεχνικό θαυμασμό που μας
πρόσφεραν ! Και επειδή στα χρόνια της κατοχής ,
άλλοι από τους λογοτέχνες μας είχαν πεθάνει ,
άλλοι παρακμάσει κι άλλοι συνεργαστεί με τον
κατακτητή , βάλαμε μπροστά τη βιομηχανία νέων
πνευματικών προσωπικοτήτων ! Μαζεύαμε άρον
άρον τους νέους συγγραφείς , τους φουρνίζαμε σε
εκκολαπτικές μηχανές , τους ωριμάζαμε τεχνητά ,
για να βγάλουμε στα γρήγορα καινούριες μεγά -
λες μορφές που θα μας εκπροσωπούσαν στις Λόν -
ντρες , τη Στοκχόλμη και την Ουάσιγκτον . Ποτέ
μεγαλύτερος κίνδυνος δεν απείλησε τη λογοτε -
χνία μας , φώναξε τότε ο Σάρτρ .
Αυτά στη Γαλλία !
Νά 'χαμε και στην Ελλάδα τον ίδιο καημό ! Εδώ
είμαστε επιεικείς στα πρωτόλεια , μέχρι και
γενναιόδωροι ! Αλλά έτσι και υοψιαστούμε αξία ,
συνείδηση , καλλιέργεια και τη συνέπεια όλων
αυτών , υπερηφάνεια και αυτοσεβασμό , δεν μας
παίρνεις λέξη . Υψώνουμε τείχη σιωπής .
΄Οταν ο Ελύτης ήταν νεόκοπος ποιητής , γρα -
φτηκαν κάτι λίγα γι 'αυτόν . Ο σεβαστός Τίμος
Μαλάνος του αφιέρωσε στα 1943 * ένα δοκίμιο
12 σελίδων , από τις οποίες οι 10 αναφέρονταν στον
υπερρεαλισμό , τον Ελυάρ και τον Μοντερλάν
και οι 2 - και πολλές του - αφορούσαν τον ΄Ελ -
ληνα Ελύτη . Αρκετές πάντως για να χωρέσουν
το φόβο του κριτικού , που << τα ποιήματα ( του
Ελύτη ) παρουσιάζουν συνήθως κάτι το παρα -
φορτωμένο και μ ά τ α ι ο ... Αλλά αυτό το α -
συγκράτητο παιχνίδι του Ελύτη που θα πάει ; >>
Αναρωτιέται ο κριτικός εναγώνια . << ΄Αλοτε , ομο -
λογεί , διψούσα για λίγον Ελύτη στο Καβαφικό
έργο . Σήμερα θα είχα να ζητήσω από το έργο του
άφθαστου αυτού φαντασιοκόπου , λίγον Καβάφη >> .
Ανθρώπινα τα λάθη . Αλλά δυστυχώς , τα λά -
θη παίρνουν το μέγεθος εκείνου που διαπράττει .
΄Ετσι κάποτε και ο Μπιελίνσκι βιάστηκε ! Κι
έγραψε πως ποτέ ο Ντοστογιέφσκι δεν θα γινό -
ταν τόσο μεγάλος όσο μια Γεωργία Σάνδη ! Κι
ευτυχώς που δεν έγινε .
΄Οχι , πως με τον παραλληλισμό αμφισβητώ το
μέγεθος του Καβάφη , αλλά την όσφρηση του κρι -
τικού , αυτή ναι .
Υπάρχουν ακόμη ένα -δυό κριτικά κείμενα ,
πάντα για την πρώτη ποιητική περίοδο του Ελύ -
τη , και μετά , Σιωπή !
Στα 1965 δημοσιεύεται στο περιοδικό << Επο -
χές >> ( τ. 29 -Σεπτέμβριος ) μια φιλολογική α -
νάλυση του καθηγητή Δ.Ν. Μαρωνίτη << Πρώτα
φιλολογικά προλεγόμενα στο ΄Αξιον Εστί του
Ελύτη >> . ΄Οπως εξηγεί και ο ίδιος ο συγγραφέας ,
με το δοκίμιό του αυτό << προσπαθεί να ορίσει πε -
ρισσότερο ένα πλαίσιο και λιγότερο το περιεχό -
μενό του >> .
Ο Ελύτης χαιρετίζει με αληθινή χαρά το γεγονός ,
γιατί είναι ήδη βαθιά πληγωμένος από τα τείχη
της σιωπής γύρω από το έργο του . Σε μια συνέ -
ντευξή του στην εφημερίδα Βήμα ( 31 Οκτωβρίου
1965 ) λέει :
<< Είναι περίεργο μα την αλήθεια , αυτό που συμ -
βαίνει στον τόπο μας με την κριτική . ( ... ) ... στην Ελ -
λάδα ο αριθμός εκείνων που κάνουν κριτική ολοένα
λιγοστεύει . Και πως , κι εκεινών που μας έχουν απο -
μείνει , η εργασία παρουσιάζει μια τόσο τρομακτική
ανεπάρκεια ( ... ) Αν στην Ελλάδασυμβαίνει το φαι -
νόμενο να ξεκινούν πολλοί και να φτάνουν λίγοι , κατά
ένα μεγάλο μέρος οφείλεται , νομίζω , στο βαθμιαίο
μαρασμό που παθαίνει ο καλλιτέχνης , καταδικασμένος
να σβήνει , χωρίς τη χαρά μιας ανταπόδοσης ηθικής
ή υλικής , μέσα στη γύρω του παγερότητα και αδιαφορία ...>>
Στην ίδια αυτή συνέντευξη ο Ελύτης θα πει
και τούτο το υπέροχο , αλλά τόσο τραγικό :
<< Δεν λυπάμαι τους ποιητές που έμειναν χωρίς
κοινόν , λυπάμαι το κοινόν που έμεινε χωρίς ποιητές >>
* Κριτικά Δοκίμια 1943 -Αλεξάνδρεια
" Υπάρχει και στην ποίηση παράγκα ''
Διογένης Γαλήνης
